A agonía do león

A agonía do león. Esperanza e traxedia dos escapados

Carlos G. Reigosa

Edicións Xerais, Vigo 2010, 350 páxinas.

 

 

   Dese labrego camuflado de cidadán do mundo que di ser Carlos G. Reigosa, chéganos arestora, quince anos despois da edición orixinal en castelán, a versión galega, que Xerais publica baixo o título A agonía do león. Esperanza e traxedia dos escapados. É a última publicación do escritor da Pastoriza e alíñase claramente con ese ramallete de libros que reflicten a súa identidade como xornalista. A agonía do león é, en efecto, unha reportaxe, aínda que por veces exhiba os trazos dunha verdadeira novela policial, ganduxada cos fíos da creación literaria e abeirada, así mesmo, á introspección psicolóxica. Xa que logo, unha verdadeira aliaxe de xéneros.

   A agonía do león é, por riba de calquera outra consideración, escrita testemuñal, literatura de recuperación da nosa memoria histórica, a memoria das loitas antifranquistas nas comarcas do Bierzo, Ourense e norte de Portugal. Como tal, acadou na súa versión orixinal, o Premio Rodolfo Walsh de Literatura Testemuñal no ano 1996.

   Para situar axeitadamente esta achega de Carlos Reigosa, cómpre lembrar que o escritor e xornalista foi un dos pioneiros na investigación e na difusión da historia dos guerrilleiros antrifranquistas galegos. En 1989, con Fuxidos de sona, rescataba as loitas e traxedias da varias figuras do maquis galego como “Foucellas”, “Gardarríos”, “Piloto”, César Ríos, Gómez Gayoso, “Mario de Langullo” e “Gafas”. E no ano 2004, tres dirixentes da guerrilla antifranquista, Marcelino Fernández Villanueva, Mario Morán e César Ríos, acompañan ao escritor no seu percorrido polos lugares das súas actuacións, en Asturias, León e Galicia. Carlos Reigosa recollería esta experiencia nun “libro de viaxe cos maquis”, baixo o título de O regreso dos maquis.

Carlos G. Reigosa

   Na presente entrega, Reigosa centra a súa esculca na peripecia vital do guerrilleiro berciano Manuel Girón Bazán, que actuou ata 1951 por terras de León e Galicia, máis en concreto, na comarca de La Cabrera. Confesa o escritor que a de Girón foi unha historia que o escolleu a el, xa que se atopou con ela de xeito marxinal, mentres investigaba as peripecias doutros escapados. Nesa busca decatouse de que a historia de Girón estaba mal contada: os que aparecían como malos eran os bos e os que figuraban como traidores, non o foran. Decide por iso investigar en profundidade verbo da  figura e peripecias deste cavador de viñas, dotado, porén, dunha grande intuición e capacidade de liderado. O protagonista do libro, empurrado por acontecementos alleos a súa vontade e cuxa dinámica ignoraba, aparece presentado nesta historia como una das moitas vítimas da Guerra do 36. A falta de oportunidades de reinserción obrigaríao a realizar unha delongada e carraxenta peripecia de fuxido, levada ata as súas últimas consecuencias, nun combate desigual e sen ningunha posibilidade de éxito, contra o franquismo que acabaría con el nunha auténtica cazaría humana, mesturada ademais coa mentira e con difamacións que ían durar ata despois da morte de Franco. Esa historia ateigada de embustes foi a versión oficial. A verdade real, como o lector poderá ver, foi outra. Conservouse nun lugar illado do noroeste leonés.

   A intención subxacente  neste libro é a de recuperar os feitos históricos, iluminar zonas de sombra, contalas con precisión, sen afáns laudatorios e sen maniqueísmos, mais sen intentar traelos ao presente, sen carrexar con eses feitos, rescatados do esquecemento, a belicosidade coa que aconteceron. Esta e non outra é a mensaxe deste descenso aos infernos da posguerra española, tal como a definiu no seu día o prologuista, Manu Leguineche, na edición orixinal do libro de Reigosa.

   Como acontece coa maioría dos guerrilleiros e fuxidos famosos, a andaina de Girón non sería comprensible sen ter en conta a xeografía que o acubillou, o refuxio de La Cabrera, un territorio, daquela, case impenetrable. Nesa xeografía montesía e medio selvática, Girón foi para algún un león (“o rei de La Cabrera”), para outros, un escapado cuxo valor alonga a súa agonía, e finalmente para outros, unha maldición, xa que a súa personalidade irredutible facía perdurar interminablemente a guerra, a violencia e  o terror na comarca.

   O libro de Carlos Reigosa admite diferentes lecturas, porque é en si mesmo unha obra poliédrica que acubilla varios enfoques: a vida de Manuel Girón Bazán. Un intento de descifrar e de facer intelixible o personaxe no espazo da súa aventura / agonía. Unha sorte de literatura de viaxes que ofrece unha visión directa de La Cabrera leonesa nun antes e tamén agora, despois de case medio século. Finalmente, a base expositiva (a forma de contar os feitos), debedora da narrativa de ficción, mais sen esquecer que  todo o relatado responde fielmente aos testemuños obtidos polo autor. A ficción, neste caso, cumpre, mais unha vez, esa función embelecedora  da historia, pero  sen contaminala nin deturpala.