Novenoites migra a Blogaliza

Novenoites migrou a blogaliza.org/. Desde hoxe Novenoites está aquí: http://novenoites.blogaliza.org/.

Moitas grazas a Ramiro Torres pola axuda prestada.

Juan Tallón, Premio Lueiro Rey de Novela Curta, 2012

   O xornalista e narrador ourensán Juan Tallón (Vilardevós, 1975) obtivo no día de hoxe  o Premio Lueiro Rey de Novela Curta,  na súa XIX edición, que convoca e organiza o Concello do Grove coa colaboración da Editorial Sotelo Blanco de Santiago de Composta. A novela de Juan Tallón, Fin de poema, foi galardoada por unanimidade dos membros do xurado presidido por Manuel Quintáns e formado por Ánxela Gracián, Armando Requeixo, Mario Regueira e quen escribe isto.  Como Secretaria do xurado con voz mais sen voto, actuou a encargarda da Casa da Cultura do Grove, Marina Aguín. Estivo asemade presente o  Concelleiro de Novas Tecnoloxías, Documentación e Patrimonio, Alexandre Aguín.  A novela foi elixida entre un total de vinte e cinco orixinais que se presentaron ao certame, baténdose así o récord de participación.  Juan Tallón que xa quedara finalista na convocatoria deste Certame no ano 2010 coa novela A pregunta perfecta (O caso Aira-Bolaño) editada por Sotelo Blanco Edicións, é autor asemade  da obra A autopsia da novela (Duen de Bux, 2007), de relatos premiados no Certame de Narración Breve Modesto R. Figueiredo e de varias novelas aínda inéditas. Malia a súa xuventude, é unha realidade xa consolidada da narrativa galega, nomeadamente porque a súa escrita sutúrase cos movementos estéticos máis vangardistas, para alén dos discursos narrativos compactos, pechados e canónicos tradicionais.

   No caso da  novela hoxe galardoada, Fin de poema súmase ás tendencias da narrativa contemporánea de converter a literatos, e en xeral a artistas e intelectuais, en personaxes de ficcion. Sobre todo nesta última década, hai unha grande floración de novelas onde o protagonista é un escritor ou un personaxe con intereses intelectuais. Escritores como Philip Roth, Paul Auster, J. M. Coetzee, Saul Bellow, Elena Poniatowska, Alan Hollinghurst, Col Toibin, David Lodge, Jualian Barnes, Jacques-Pierre Amete, entre outros moitos, seguen nalgunha das súas novelas esta liña: novelistas que novelan a novelistas, artistas ou intelectuais. Unha tendencia representada igualmente na narrativa galega dos últimos anos, entre outras, por obras como El señor Lugrís e a negra sombra de Luís Rey Nuñez.

   A trama novelesca de Fin de poema é unha ollada moi perspicaz, sempre ficcional, sobre fragmentos da vida de catro grandes poetas do século XX: Cesare Pavese, Alejandra Pizarnik, Gabriel Ferrater e Anne Sexton, no seu camiñar cara á destrución persoal e ao suicidio. A trama recrea anacos da vida persoal, literaria, editorial dos mesmos, as angueiras, medos, os seus infernos (cancro, alcohol, psicose e paranoias), as súas experiencias vitais, as súas torturas, as súas tendencias suicidas, o seu camiño pola cerna da angustia ata chegar finalmente ao suicidio. Fin de poema está á altura da riqueza interna dos personaxes amentados, todos eles poetas cultos que sementaron unha enorme influencia entre os seus contemporáneos e nas xeracións posteriores. Fragmentos de existencias, xa que logo, deambulando entre a vida e a morte, ata chegar ao límite, ao muro onde todo comeza a fender. O texto busca narrar esa “fenda” que se produce nos suicidas, o que ten algo de reto existencial, porque ninguén sabe qué pasa nos instantes finais pola cabeza das persoas que van poñer fin a súa vida. Mais, por outra parte, o libro é unha declaración de amor á poesía, tanto por parte do autor como dos personaxes que, aínda nos intres finais, tratan de afondar nas consecuencias que motivaron, nalgún dos casos, o seu silencio poético.

   A novela de Juán Tallón non é unha novela lineal senón fragmemtaria, mais cómpre dicir que na mesma existe un fío condutor ou un centro oculto que sutura estes fragmentos: a experiencia vital  enteiramente humana destes personaxes que lle confire unidade ao texto e que impide que se espallen dun xeito caótico. De xeito que ao final os diversos fragmentos son como teselas dun grande friso da desesperación  e da morte como única saída posible. Estrutura sen dúbida moi estudada, dividida en cinco  secuencias por autor e disposta de tal xeito que a intensidade se reparte ao longo de todo o texto. Unha proposta narrativa que favorece a vertixe do texto que acada puntos de intensidade  de forma regular. Non hai caídas da tensión narrativa e iso débese en parte ao modo no que se estrutura o relato.

   Un texto no que hai metaliteratura: por exemplo o relato do proceso de creción poética de Alejandra Pizarnick. E trae asemade a conto a presenza doutros moitos escritores do século XX. Mais a novela non está afogada en textos poéticos, aínda que os hai, pero son sempre moi oportunos. É salientable así mesmo o emprego que se fai na novela, de técnicas minimalistas, sobre todo  da elisión ao xeito de Carver. A novela soamente relata dunha forma explícita, no peche da mesma, o suicidio do poeta, lingüista, matemático e editor catalán Gabriel Ferrater. O desenlace con relación ao resto dos protagonistas (Alejandra Pizarnik, Cesare Pavese e Anne Sexton) prodúcese ao longo da novela.

   As diferentes capas de lectura que posúe o libro, permite incluso facer unha ollada da mesma en clave de Galicia. Coa presenza de personaxes reais ou ficcionais, presenza importante para algúns dos protagonistas nos seus intres decisivos, advírtese un intento do autor de ganduxar a novela ao noso país.

   O xurado valorou por unanimidade o gran valor literario desta aposta narrativa que sairá á luz no vindeiro mes de xaneiro, editada por Sotelo Blanco Edicións,  e que supera de xeito incuestionable o intranscendente o sentimental, o comercial e as puras lambetadas narrativas.

“Indeterminacións”: ensaios xenuínos

Indeterminacións

Carlos Lema

Axóuxere Editora, Rianxo, 2012, 111 páxinas

 

 

 

   En “Polimnia”, unha colección de Axóuxere Editora que nace coa intención de producir discursos abertos ao tempo actual, publica  o editor, poeta e ensaísta Carlos Lema catro breves ensaios que non se sitúan nas beiras da creación literaria senón na súa cerna. Os ensaios de C. Lema son, na miña estima, verdadeiros textos de ensaio xenuíno que non se limita a xeneralizar  o pensamento, baixar os saberes ou recompilar erudición, senón que “crean”, son pequenas plataformas, nas que o autor se arrisca co pensamento, achega aos lectores a novidade, a verdade singularísima   de pensar e, por veces, revoltas lóxicas como dixera Rimbaud.

Carlos Lema

   E faino no presente caso C. Lema cunha crítica do determinado (na novela, no libro, na música, na vida), cunha reflexión sobre a lectura como canle que debería permitirnos ollar os libros ou as pezas musicais sen apelativos. “Contra a novela”, o primeiro ensaio, é un rexeitamento da novela na súa pretensión de someter o tempo á dominación da linguaxe. En “O libro perfecto”, nunha análise que se abeira a “semiótica do libro”, conclúe o escritor que o libro electrónico é perfecto porque se apropia de todos os textos. Outros dous ensaios, un sobre a omniprenza  da música e o seu progreso e outro sobre tempo, traballo e suxeito nas ruínas do capitalismo, pechan estes textos-hipóteses que o autor presenta como refutables e por iso son pensamento.

 

(Texto publicado o día 15 de novembro no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

“Esluída nas auras peneiradas da mañá”

Tonas de laranxa

María Lorenzo Miguéns

Manuel Lorenzo Baleirón

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 161 páxinas.

 

 

   Tonas de laranxa, este agasallo dos deuses da literatura, alicérzase, entre outros cimentos basilares, nunha inmensa capacidade  creadora (fabular e manexar de xeito farturento a lingua de noso), nunha tradición literaria moi arraigada entre nós que converte os soños en realidades cotiás e estas, naqueles. O diálogo, o encontro e a complicidade de catro mans, as da filla e as do pai, María Lorenzo Miguéns e Manuel Lorenzo Baleirón, fixeron de alicerces autoriais para esta novela que, quizais contra o imperio das modas, rescata de novo a poesía e as teimas de resucitar soños para a arte de narrar.

   Tamén como en Cunqueiro, do que este libro está sabiamente envelenado, a súa estrutura narrativa ten un caracter radial: un espazo referencial onde se sitúan as incontables historias e os millentos soños que agroman nos moitos personaxes que no mesmo van tecendo as súas vidas. O universo de Moreira, unha vila imaxinaria, mais non lonxe das brañas de Laíño, a noutrora chamada O Laranxal, ateigada, xa que logo de fragrancias cítricas e onde rematan os camiños da terra e principian os  do mar. Nesta vila do pór do sol moran inesquecibles personaxes que se alimentan case todos das augas que nos soños nos enchoupan: o fantasma da avoa, a reloxeira Aurora dos Santos que, “esluída nas auras peneiradas da mañá” (páxina 128), deixou o mundo pero que puntual acode cada noite coa teima de lle dar corda aos reloxos de parede. O seu neto, Uxío Oliveira, que quedara ao cargo da reloxería, Amaro, o pai desaparecido que construía barcas para afogar as saudades do mar. Oriana Alfarat, mans de pardal pero muller cumprida e fermosa, o seu pai, Amir Alfarat, que era xa tanto de aquí como de alá, de onde viñera, nas beiras do Ganges e que acha o amor por segunda vez non ollos negros con arrecendo a mel da peixeira Sofía Costa.

   E outros moitos habitantes, sen que falte o gato siamés, todo circio e displicente, nese conchego, no labirinto de luz e sombras que é Moreira. Cada un deles coas súas teimas, íntimos desvaríos, historias amalgamadas, disparates extravagantes, pero intensamente enmeigantes, erguendo un feiticeiro broslado de onirismo.

   Mais, se algo cómpre subliñar é que Tonas de laranxa é unha novela transida por unha obsesión temporal e polas “ribeiras ermedas da morte”. Unha esculca pois verbo dos segredos do tempo desde a fábrica dos soños: o tempo que nos crea e nos destrúe que conforma unha rosa na noite e esfrangulla planetas como fariña munda (páxina 133). Os veciños de Moreira loitan contra o tempo vivindo alleos aos reloxos, pero o tempo pasa inexorable, aínda que nos faga pasmar coas súas  ensoñacións ilusorias. Corre como van pasando os días , como as doas dun colar. Aurora dos Santos desde o alén seguía a pelexar co tempo. Os seus reloxos podían estar parados, pero non o tempo. Mais as xentes do lugar, ao se decataren de que os reloxos dos Oliveira só lles incrementaban as inquedanzas polo pasar das horas, comezan a vivir de costas ás estimacións  temporais. Por iso rachan coa ditadura das horas e viven nunha anarquía temporal, autoxestionaria, quieta e repousada, como no verso de Manuel Antonio que tamén está presente nestas prosas (“No cadrante estantío das estrelas / ficou parada  esta hora”). Mais o tempo pasa por moito que  se viaxe a contramán das agullas dos reloxos ou queiramos entreter as horas. As súa marcas, malia os reloxos estar parados, vannos avellentado coma os barcos á intemperie, e levando á veciñanza da morte, esa Cidade Oxidada do Tempo., caracterizada pola falta de luz e porque morrer non se morre só dunha vez, “mórrese moitas veces, tamén dentro da morte” (páxina 125).

   Soamente o amor é capaz de vencer as escravitudes do tempo. Sábeno os dous amadores,  Uxío e Oriana, que, sendo sombras de soños, como di o abade das Torres das Xunqueiras, saben que a morte non é nada, como se a vida que nela acaba, fose unha doenza pasaxeira.

   Ecoan asemade nesta novela outros temas da literatura de todos os tempos, coma os influxos odiseicos que o lector detectará, como tal na necesidade de Amir de volver ao lugar do que partira, ás terras verdes e fragentas do pór do sol, desde o seu Ganges natal. E regresa cheo de sabedoría e experiencias.

   Engádase a todo isto o uso brillante da lingua, tirada tanto do rexistro culto como do popular. Poucas veces ten o lector a ocasión de presenciar a literatura  dunha novela como nesta ocasión. Unha primeira novela escrita con prosa primorosa e sostida, con páxinas sorprendentes, asociacións expresivas de grande orixinalidade, exhibicións constantes de extraordinaria riqueza verbal que as catro mans que lle deron forma ao libro, aleitaron cunha linguaxe xenerosa, ricaz, farturenta en usos esquecidos e rexistros patrimoniais, con resonancias dos nosos grandes escritores, perfectamente integrados na súa substancia.  Homenaxe á lingua popular, á lingua oral e viva, ao rexistro coloquial, familiar, dialectal, convertido en galego literario, en linguaxe poética. Homenaxe, xa que logo, á lingua nacional que ten ducias de nomes para lle pór a unha flor, como se di no mesmo texto.

   Coincido con quen diga que as novelas son tramas, estruturas, personaxes e ritmo. Pero se a iso se lle engade unha briosa prosa poética, como neste caso, non se embeleca a ninguén. A literatura desta novela, malia que non se converta en best-seller porque este romance non é unha larpeirada, é unha boa maneira de resistir ao afundimento do verdadeiro arte de narrar, xa que cumpre co requisito da necesidade: contén unha historia que cómpre contar e faino ademais desa maneira, con esa viveza, con esa intensidade, esa cadencia. Si, é certo, para contar historias inverosímiles. Mais, ¿non é verdade o que dixo un dos grandes inspiradores destes textos: como quen bebe auga, precisamos beber soños?

Manuel Lorenzo Baleirón e María Lorenzo Miguéns

                                                         

Fragmentos

 

“Era reparar unha e outra vez na longura dos campos coma colcha de retallos estampados ao sollío, nos apiñados casarellos, entenas de alvarizas nas que nos apertamos para fuxir da morte as humanas xentes.”

 

…..

 

“Acrecentada que se foi vendo a paixón, coma unha bóla de neve a rolar por unha encosta. Aumentaron con ela os calados encontros. Mentres as célibes de Moreira adurmiñaban a soñar confeitos cos que engaramelar a Amir Alfarat, el perseguía ardoras e cardumes con Sofía Costa na barca de cerdeira antes de que saísen ao mar os pescadores, ou camiñaban xuntos polo areal, as luvas pretas nas mans branquísimas, contemplando o paso silencioso dos transatlánticos iluminados na alta noite, descubrindo reflexos novos na grisalla das garzas, recollendo irisadas orellas de mar, coquinas delicadas que mudaban os seus tons ao máis lixeiro contacto coas augas, turritelas  e escalarias caprichosas, caramechas esquecidas, rosáceos caurís que as marés depositaban ao pé dos farallóns vermellos de Mainar.”

 

…..

 

“Rillan ratos nos celeiros do tempo. Aurora recóllese para as cámaras da morte cun sorriso imperceptible no que Uxío non repara. El marcha a se meter na cama para mesturarse, sen sabelo, cos soños de Oriana. Soña cos mesmos reloxos sen agullas, afundidos nas augas verdentas da ría, entre estatuas de brancos desuses áticos que nunca tiña visto, comestos por costras milenarias de arneiróns. Ata que por fin alborece en Moreira un día limpo de nubeiros co arrecendo fresco das primeiras laranxas que se estonan na mañá”.

 

(María Lorenzo Miguéns, Manuel Lorenzo Baleirón, Tonas de laranxa, páxinas 48, 55, 75)

Un experimento verbo das fronteiras da literatura

Locus Solus

Raymond Roussel

Tradución de Isabel Soto e Xavier Senín

Editorial Hugin e Munin, Santiago de Compostela, 2012, 293 páxinas.

 

   A compostelá  Hugin e Munin ofrécenos a posibilidade de gorentar na lingua de noso unha das novelas máis estrañas que xamais se ten escrito, a obra mestra da desestruturalización e un chanzo imprescindible cando se fala de literatura de vangardas. Dificilmente se pode entender a fondura e a carga diexética deste libro se o lector descoñece certos feitos e avatares  que aleitaron e formaron a figura do seu autor, Raymond Roussel (1877-1933). Tamén a súa gloria fecunda ou a súa negatividade. Porque Locus Solus  é,nunha primeira ollada,un libro extravagante, mais tan suturado á vida do seu autor -igualmente extravagante- que se ten convertido nunha das obras literarias máis orixinais do século XX. E isto é así porque a vida e a obra de Raymond Roussel forman un único todo, un todo  que apenas é coñecido. A súa obra, como escribe Philippe Sollers, é obxecto ben de culto, ben de secretismo radical, ben de afastamento a causa da súa absoluta orixinalidade.

   A audacia da imaxinación que encerran os escritos de Roussel, escandalizou no seu tempo ao gran público. Mais non a algúns dos máis innovadores escritores e artistas franceses (Cocteau, Aragon, Guide, Duchamp, Giacometti, os surrealistas, Oulipo, o Nouveau Roman…) que sempre o consideraron coma un xenio. Pero este xenio en estado puro nunca se mesturou cos surrealistas, xa que non apreciaba o seu traballo que atopaba “un pouco escuro”.

   Impopular no seu tempo, personaxe excéntrico que nos momentos de bonanza económica publica a súa obra literaria sen reparar en gastos e realiza en dúas ocasións a volta ao mundo, pero sen apenas saír da súa roulette ou das habitacións dos hoteis, porque para Roussell o mundo exterior era o que fantasiaba a súa imaxinación. E cando se esgotou a súa fortuna, pechouse  nun modesto hotel de Palermo e suicidouse cunha dose de barbitúricos. Un “digno” final, cuestionado porén por Leonardo Sciacia, para unha vida ateigada de xeniais excentricidades.

   André Bretón escribiu no seu día que con Lautréamont, Roussel é o máis grande magnetizador  dos tempos modernos e que as súas obras, ignoradas durante moito tempo, ascenderán un día á categoría de luminarias perpetuas. Para o público entendido esta ascensión xa se produciu, nomeadamente desde que Michel Foucault escribiu unha monografía dedicada por enteiro a estudar a obra de Roussel, á que consideraba á vez precursora e epifánica. A “culpa” de todo isto reside na estética e no método escritural de Roussel. Pensaba que a literatura debía ser exclusivamente produto da imaxinación pura: “(…) a obra non pode conter nada real, ningunha observación acerca do mundo ou do espírito, nada, agás combinacións por enteiro imaxinarias” (R. Roussell, Cómo escribí alguno de mis libros). E xunto a esta imaxinación que o é todo, un peculiar método de escritura que o mesmo autor describe desta maneira no libro amentado: “Escollía dúas palabras moi semellantes. Por exemplo, billard (billar) e pillard (bandido). Logo engadía palabras parecidas pero tomadas en dous sentidos diferentes e con iso obtiña dúas frases case idénticas…Unha vez atopadas as dúas frases, tratábase de escribir un conto que podía comezar coa primeira e terminar coa segunda. E da resolucións deste problema tiraba todos os meus materiais”.

   Un soño prodixioso, un curioso arabesco que non revela nada do real, pero é posuidor dunha intención esencialmente poética que sustenta a arquitectura  e o procedemento da escritura de Locus Solus, convertido así nun crucial experimento verbo das fronteiras da literatura.

Raymond Roussel

   Locus Solus  é un xigantesco puzzle de imaxes e de historias ganduxadas cunha estraña lóxica carnavalesca. A súa trama, resumida nunha breve sinopse, preséntanos un día na vida dun científico e inventor, Martial Canterel (alter ego do escritor), que invita  a un grupo de amigos a visitar a súa finca , “Locus Solus”, nas aforas de París. Durante o longo paseo, o anfitrión amósalles aos seus convidados invencións da súa propia colleita. Asombrosas e ao mesmo tempo estrañas, tales como unha máquina voadora que compón un mosaico de dentes, un gato sen pelo e a cabeza conservada de Danton, unha gran caixa brillante ateigada de auga na que flota unha bailarina e, sobre todo, un enorme recipiente de cristal poboado de actores mortos que Canterel fixo revivir con “resurrectina”. Completa o paseo unha cea festiva.

   Locus Solus está composto con ese método de escritura xa aludido . Deste xeito Roussel redescubre un dos moldes creativos máis empregados pola mente humana. “a formación de mitos creados desde as palabras” (Michel Leris). A transformación dun sinxelo  acto de linguaxe nunha acción dramática ou nun dos acervos do inconsciente colectivo. Un poderoso fluxo, xa que logo, da imaxinación, premonitorio de moitos dos acontecementos que conformarán as artes e a sociedade no século XX. O panteón estético das vangardas históricas e doutros creadores ata os nosos días.

Orfos e humillados do subproletariado

 

Unha vida violenta

Pier Paolo Pasolini

Tradución de Gonzalo Vázquez

Editorial Hugin e Munin, Santiago de Compostela, 2012, 397 páxinas.

 

 

   A obra que agora edita en galego Hugin e Munin, ésta considerada como a novela que se atopa no cumio da narrativa de Pier Paolo Pasolini e como un dos principais títulos da literatura de posguerra. E é sen dúbida unha das máis poderosas representacións da realidade porque no escenario narrativo que nos achega Pasolini, na armazón dun mesmo drama atopamos todo: o día e a noite, os actores e as súas sombras, o desexo e a frustración.

    E todo iso acádao Pasolini facendo  do lector testemuña das andanzas, romances, desenganos e traxedias de Tommaso Puzzilli, un mozo que vive nunha barriada de barracas de Pietralalata, na periferia de Roma. El, xunto cos seus compañeiros, convive coa fame e coa delincuencia, arranxa roubos, prostitúese, envilecéndose a cada paso con comportamentos sempre máis violentos e embrutecedores. E cando o amor se converte na oportunidade de redención, non  a pode aproveitar porque o seu pasado delictivo ou  a tuberculose non lle permiten proxectar unha raiola de esperanza na súa existencia.

Pier Paolo Pasolini

   A obra de Pasolini é ante todo un texto alicerzado na veracidade. A súa forte carga de expresiva verosemellanza provén do feito de que os episodios descritos están tirados da vida diaria dun grupo de delincuentes de Roma dos anos cincuenta, ambientes marxinais que Pasolini coñeceu en toda a súa crueza. É asemade unha novela de formación que amosa o crecemento interior do personaxe principal que se transforma de pequeno delincuente nun rapaz maduro e responsable do barrio INA Case. É finalmente unha novela con grandes doses autobiográficas porque está tirada das experiencias vitais do autor.

   Verbo da técnica narrativa cómpre dicir que Pasolini, en pleno respecto da verosemellanza, deixa que sexan os seus personaxes os que falen, sen intervir con xuízos explícitos ou moralidades, mais agachándose detrás dos mesmos. O resultado é unha narración cunha focalización interna múltiple, xa que as accións chegan ao lector filtradas polos mesmos personaxes. A linguaxe é a apropiada para a recreación da vida marxinal: dura, violenta e, por veces mesmo obscena e malfalada. O idioma que escoitan e falan os orfos e humillados do capitalismo de posguerra.

 (Texto publicado o día 8 de novembro de 2012 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

Dez anos de intrahistoria literaria

Tinta

Inma López Silva

Editorial Galaxia, Vigo 2012, 153 páxinas.

 

 

   Regresa á narrativa Inma López Silva e faino cun libro de relatos que, segundo a autora, pecha un ciclo na súa narrativa breve, un ciclo temporal que vai desde a publicación de Rosas, corvos e cancións (2000) ata o ano 2010. Relatos sen un claro fío editorial condutor, porque na presente entrega, Inma López Silva artella un libro de estrutura moi aberta, como un firmamento sen fronteiras no que ten cabida calquera caste de historia, sen que entre as mesmas aprecie o lector ningún nexo de unión. Recoñéceo a escritora na nota prologal do libro: relatos xa previamente publicados que se editan arestora nun único volume para salvalos da dispersión e do esquecemento. Os lectores, xa que logo, “non atoparán máis unidade que a das teimas, obsesións, as paixóns e a tinta que me correu polas veas ao longo dos dez últimos anos.”

   Non están afastados, porén, estes seis relatos das preocupacións temáticas e estéticas da escritora, das teimas dalgunha das súas novelas  e dos embrións e mesmo personaxes doutras.. Está asemade presente nestas pezas breves de Inma López Silva o pulso da vida nas súas variadas e múltiples manifestacións. A vida, os seus problemas e enigmas, ollados desde distintas miradas, pero narrados case que sempre desde o protagonismo feminino.

   Nesta escolma de relatos atopamos un variado  e amplo monllo de historias, evocacións, teimas e vivencias sentimentais. Como tal, a capacidade de instalarse nunha vida inventada, na propia perfección fabuladora para ser feliz. A historia que se desenvolve entre Galicia, Buenos Aires e París, lugares nos que agroman as vivencias dalgúns dos seus personaxes: a nai que vive nun mundo de plumas e brillos, o fillo que pasa a vida facendo fotos, retratando o vento e contentándose coas cartas perfumadas que María Casares escribía desde París, e os soños, tristuras e desenganos doutros personaxes baixo a barbarie da ditadura de Videla.

   Outro personaxe feminino rememora sesenta anos despois e diante do fillo do asasino que deu as ordes, o día no que no 37 queimaron vivo o seu pai e o drama dos afogados en auga fervendo na adega dou bou Eva, tamén no 37, sen que ninguén dese un chío. Todos preferiron morrer antes que a tortura ou a delación.

   Entre ninfas, fadas e lembranzas espectrais  do pasado, outra muller, espírito libre e soñador rexeita o título de licenciada que por caridade lle quere conceder a universidade de Cambridge, que llelo negara cincuenta anos antes pola súa condición de muller. A xustiza, pensa, é moitas veces unha cuestión de vinganza que, en termos reais, se reduce ao orgullo de recibir unha desculpa.

   A prosa da autora enguedéllase no penúltimo relato na sorprendente ocorrencia dun cura católico inglés, decano nunha pequena universidade e troskista convencido, que un día decide deixalo todo e marchar porque lle deu por facer o Camiño Xacobeo, preñando canta muller fea atopase. Un verdadeiro mesías de mulleres, porque foder tamén é facer o ben, lembra a voz relatora.

Inma López Silva

   Pecha a colectánea o relato “Caso Torneiro: 1898-1975”, a contribución de Inma López Silva a aquel volume do ano 2000, Narradoras, que demostrou que en Galicia a narrativa feminina tiña moitos mananciais ateigados de imaxinación e forza creativa. O relato quere ser a transcrición dun manuscrito apócrifo que informa das razóns que fixeron que Francisco Franco, malfadado  polo meigallo e Toñito Torneiro, fose como foi.

   En resumo, unha restra de relatos de temática heteroxénea como xa quedou dito, mais con algunhas constantes:  a ironía, o mergullo na memoria para fabular, querenzas e referencias ao universo teatral e ao mundo anglófono, protagonismo feminino. En canto ás formas, cómpre dicir que estes contos non son inxeis lambetadas, esteados na linealidade narrativa como acontecía nas súas primeiras entregas. Son relatos que, salvando as distancias, se asemellan á rica complexidade estrutural de Concubinas  e nos que se intercambian voces narrativas, espazos, tempos, técnicas diversas e que demandan, xa que logo a complicidade dun lector activo.

Razoables sospeitas arredor do Camiño de Santiago

Estética e temporalización do Camiño Xacobeo

Antonio Gamoneda

Tradución de Mª Fe González Fernández

Editorial Trifolium, Iñás-Oleiros, 2012, 83 páxinas.

 

   Unha das grandes voces da actual poesía española, Antonio Gamoneda, incorpórase á nómina de autores, todos de grande categoría intelectual e literaria, da colección “Musa pedestris” da Editorial Trifolium. E faino cun orixinal ensaístico, unha exposición verbo do Camiño de Santiago, que por expreso desexo do autor, ve luz na nosa lingua antes que en calquera outra.

   As páxinas deste pequeno volume de Gamoneda refírense a algúns aspectos formais e iconográficos (arquitectura, escultura, pintura) e á escrita en función estética, relativos ao Camiño Xacobeo. A sensibilidade do escritor diante de certas formas artísticas e textos historiográficos, fixo que se aventurase a formular a hipótese, fronte a posición actualmente dominante, dunha presenza xacobea con anterioridade ao século XII, século da “institucionalización” do Camiño, vencellada á xestión impulsora de Xelmírez, á redacción do Codex Calixtinus e ao Románico desde unha perspectiva estética.

   As razoables sospeitas de Gamoneda anticipan a existencia do Camiño, con toda a súa carga espiritual e estética, ao menos tres séculos. Antonio Gamoneda argumenta a súa hipótese anticipatoria na existencia de datos protoxacobeos como o Beato de Liébana que cara ao ano 786, no “Comentario ao Apocalipse” deixa constancia da existencia dun himno litúrxico en honor de Santiago. Outro dato protoxacobeo é unha dobre páxina do Beato de Burgo de Osma, datado en 1086, que reproduce un Mapamundi no que a figura de Santiago é a de maior en tamaño, dentro das representacións propias da cristiandade, sinal inequívoca dun espírito pro-xacobeo e de que ao xacobeismo  debe outorgárselle unha antigüidade anterior ao século XII. A tradición fala así mesmo de significativas peregrinacións a Santiago, entre elas a de Carlomagno, realizadas nos séculos IX e X.

Antonio Gamoneda

   E xunto á tese de que o Camiño foi tal antes da súa institucionalización  no século XII. Gamoneda fai asemade unha consideración estética. Na súa estima o Románico non é a única modalidade artística representativa do Camiño. Son igualmente xacobeos o Ramirense e o Mozárabe, moi presentes na arquitectura do Camiño, tanto en España como noutros países europeos.

   É sen dúbida atractiva e o mesmo tempo arriscada esta óptica anticipatoria coa que Gamoneda coida que debe de ser contemplado o xacobeismo, as peregrinacións e o propio Camiño. Con todo as consideracións e interrogantes que Gamoneda expón dunha forma sinxela, poden ser unha lectura de interese non só para os expertos e estudosos do feito xacobeo, senón tamén para un público moito máis amplo que queira informarse dun feito cultural con tantas dimensións como o Camiño de Santiago.

Exitoso precedente. A primeira novela humanista en inglés.

 Oroonoko

Aphra Behn

Tradución de Mª Fe González Fernández

Editorial Hugin e Munin, Santiago de Compostela, 2012, 100 páxinas.

 

   Aphra Behn (1640-1689), malia ser a primeira inglesa que se dedicou profesionalmente á escritura de novelas e pezas teatrais, foi, como tantas outras mulleres, ignorada pola sociedade patriarcal e a súa obra ficou durante séculos no territorio da invisibilidade, porque chocaba  desde o mesmo feito de escribir que estaba considerado como una actividade pública, cos postulados sexistas do seu tempo. Porén, A. Behn foi unha dramaturga bestseller e a súa novela Oroonoko, sobre todo logo da súa versión teatral, un éxito de público.

Boceto dun retrato de Aphra Behn

   A súa versión a un galego xenuíno   narra a dramática aventura cuxa cerna é  a tráxica relación entre un príncipe negro feito escravo e unha escrava igualmente africana no contexto do colonialismo. Aínda que a autora non foi propiamente abolicionista, a súa trama  de forma lineal  e con maneiras de narrar non moi afastadas da modernidade, perfila de tal xeito a figura do protagonista que o converte en prototipo do bo salvaxe, e racha coa idea que ata entón se tiña en Europa dos pobos non civilizados, á vez que amosa o “salvaxismo” da escravitude. Oroonoko foi, xa que logo, considerada como a primeira novela humanista inglesa e un precedente da literatura que baixo esta temática se escribiu en Europa no século XVIII.

 (Texto publicado o día 25 de outubro de 2012 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

Como en Alxeria

Como en Alxeria

Xosé Ramón Pena

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 230 páxinas.

 

 

   Como en Alxeria, como en Cuba, como no Exipto de Nasser. Unha parte importante da mocidade galega máis concienciada de finais da década do cincuenta e comezos dos sesenta vía nos movementos revolucionarios destes países o horizonte de esperanza liberadora para sacudir o xugo da ditadura franquista que atenazaba o noso pobo. Reflícteo Xosé Ramón Pena na novela Como en Alxeria que Xerais acaba de sacar dos seus prelos. En efecto. X. R. Pena, partindo da historia de Galicia e do galeguismo nesas datas, mergulla o lector no que puido ser a outra crónica da teoría e da praxe do galeguismo. Baseándose en acontecementos reais, X. R. Pena “inventa” no seu relato unha historia que forma parte do galeguismo. Unha historia que corre arredor dun grupo galeguista que non é o de Ramón Piñeiro nin Brais Pinto, aos que, xaora, se fai referencia en varias ocasións. Un grupo de  mozos que viven entre Madrid e Galicia e no que imparte doutrina e estratexia un verdadeiro “director de conciencias” que, como Ramón Piñeiro, non disimula o seu aticomunismo e pretende crear pequenas células galeguistas por todo o país, xente que no futuro que virá despois da morte de Franco, erga entre os galegos a conciencia de pobo e  artelle forzas galeguistas acordes cos modelos vixentes en Europa.

Xosé Ramón Pena

   Entre estas “lanzadeiras do futuro”, o de Xosé Ánxel Viana, en cuxa vida entra con forza Paloma, unha actriz mexicana, que lles pide algo máis: un xesto, algo romántico que dea cumprida noticia da súa existencia para alén dos xuntoiros clandestinos. E como en Alxeria, aínda que provocados pola violencia gratuíta de Garda Civil, parte do grupo, entre a improvisación e a impericia, escolle unha acción que non só destapará inxenuidades, senón tamén traizóns.

   A novela reflicte de forma acaída varias formas de estar no galeguismo, cada unha con teito de seu. E a dialéctica entre un galeguismo puramente cultural e aqueloutro máis radical que nun momento histórico procurou a acción. O autor conxuga habilmente elementos históricos, tanto a nivel internacional como do noso país, con aquilo que debe de ser a cerna da acción de novelar: somerxer o lector nunha aventura na que non soamente acompaña a un grupo de mozos, que non se arrepinten de nada, a atopar o seu propio camiño, senón que con eles participa nunha escintilante carreira entre medos, perigos e traizóns para salvar as súas vidas. 

 (Texto publicado o día 19 de outubro no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal, pinchar aquí)