“Esluída nas auras peneiradas da mañá”

Tonas de laranxa

María Lorenzo Miguéns

Manuel Lorenzo Baleirón

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 161 páxinas.

 

 

   Tonas de laranxa, este agasallo dos deuses da literatura, alicérzase, entre outros cimentos basilares, nunha inmensa capacidade  creadora (fabular e manexar de xeito farturento a lingua de noso), nunha tradición literaria moi arraigada entre nós que converte os soños en realidades cotiás e estas, naqueles. O diálogo, o encontro e a complicidade de catro mans, as da filla e as do pai, María Lorenzo Miguéns e Manuel Lorenzo Baleirón, fixeron de alicerces autoriais para esta novela que, quizais contra o imperio das modas, rescata de novo a poesía e as teimas de resucitar soños para a arte de narrar.

   Tamén como en Cunqueiro, do que este libro está sabiamente envelenado, a súa estrutura narrativa ten un caracter radial: un espazo referencial onde se sitúan as incontables historias e os millentos soños que agroman nos moitos personaxes que no mesmo van tecendo as súas vidas. O universo de Moreira, unha vila imaxinaria, mais non lonxe das brañas de Laíño, a noutrora chamada O Laranxal, ateigada, xa que logo de fragrancias cítricas e onde rematan os camiños da terra e principian os  do mar. Nesta vila do pór do sol moran inesquecibles personaxes que se alimentan case todos das augas que nos soños nos enchoupan: o fantasma da avoa, a reloxeira Aurora dos Santos que, “esluída nas auras peneiradas da mañá” (páxina 128), deixou o mundo pero que puntual acode cada noite coa teima de lle dar corda aos reloxos de parede. O seu neto, Uxío Oliveira, que quedara ao cargo da reloxería, Amaro, o pai desaparecido que construía barcas para afogar as saudades do mar. Oriana Alfarat, mans de pardal pero muller cumprida e fermosa, o seu pai, Amir Alfarat, que era xa tanto de aquí como de alá, de onde viñera, nas beiras do Ganges e que acha o amor por segunda vez non ollos negros con arrecendo a mel da peixeira Sofía Costa.

   E outros moitos habitantes, sen que falte o gato siamés, todo circio e displicente, nese conchego, no labirinto de luz e sombras que é Moreira. Cada un deles coas súas teimas, íntimos desvaríos, historias amalgamadas, disparates extravagantes, pero intensamente enmeigantes, erguendo un feiticeiro broslado de onirismo.

   Mais, se algo cómpre subliñar é que Tonas de laranxa é unha novela transida por unha obsesión temporal e polas “ribeiras ermedas da morte”. Unha esculca pois verbo dos segredos do tempo desde a fábrica dos soños: o tempo que nos crea e nos destrúe que conforma unha rosa na noite e esfrangulla planetas como fariña munda (páxina 133). Os veciños de Moreira loitan contra o tempo vivindo alleos aos reloxos, pero o tempo pasa inexorable, aínda que nos faga pasmar coas súas  ensoñacións ilusorias. Corre como van pasando os días , como as doas dun colar. Aurora dos Santos desde o alén seguía a pelexar co tempo. Os seus reloxos podían estar parados, pero non o tempo. Mais as xentes do lugar, ao se decataren de que os reloxos dos Oliveira só lles incrementaban as inquedanzas polo pasar das horas, comezan a vivir de costas ás estimacións  temporais. Por iso rachan coa ditadura das horas e viven nunha anarquía temporal, autoxestionaria, quieta e repousada, como no verso de Manuel Antonio que tamén está presente nestas prosas (“No cadrante estantío das estrelas / ficou parada  esta hora”). Mais o tempo pasa por moito que  se viaxe a contramán das agullas dos reloxos ou queiramos entreter as horas. As súa marcas, malia os reloxos estar parados, vannos avellentado coma os barcos á intemperie, e levando á veciñanza da morte, esa Cidade Oxidada do Tempo., caracterizada pola falta de luz e porque morrer non se morre só dunha vez, “mórrese moitas veces, tamén dentro da morte” (páxina 125).

   Soamente o amor é capaz de vencer as escravitudes do tempo. Sábeno os dous amadores,  Uxío e Oriana, que, sendo sombras de soños, como di o abade das Torres das Xunqueiras, saben que a morte non é nada, como se a vida que nela acaba, fose unha doenza pasaxeira.

   Ecoan asemade nesta novela outros temas da literatura de todos os tempos, coma os influxos odiseicos que o lector detectará, como tal na necesidade de Amir de volver ao lugar do que partira, ás terras verdes e fragentas do pór do sol, desde o seu Ganges natal. E regresa cheo de sabedoría e experiencias.

   Engádase a todo isto o uso brillante da lingua, tirada tanto do rexistro culto como do popular. Poucas veces ten o lector a ocasión de presenciar a literatura  dunha novela como nesta ocasión. Unha primeira novela escrita con prosa primorosa e sostida, con páxinas sorprendentes, asociacións expresivas de grande orixinalidade, exhibicións constantes de extraordinaria riqueza verbal que as catro mans que lle deron forma ao libro, aleitaron cunha linguaxe xenerosa, ricaz, farturenta en usos esquecidos e rexistros patrimoniais, con resonancias dos nosos grandes escritores, perfectamente integrados na súa substancia.  Homenaxe á lingua popular, á lingua oral e viva, ao rexistro coloquial, familiar, dialectal, convertido en galego literario, en linguaxe poética. Homenaxe, xa que logo, á lingua nacional que ten ducias de nomes para lle pór a unha flor, como se di no mesmo texto.

   Coincido con quen diga que as novelas son tramas, estruturas, personaxes e ritmo. Pero se a iso se lle engade unha briosa prosa poética, como neste caso, non se embeleca a ninguén. A literatura desta novela, malia que non se converta en best-seller porque este romance non é unha larpeirada, é unha boa maneira de resistir ao afundimento do verdadeiro arte de narrar, xa que cumpre co requisito da necesidade: contén unha historia que cómpre contar e faino ademais desa maneira, con esa viveza, con esa intensidade, esa cadencia. Si, é certo, para contar historias inverosímiles. Mais, ¿non é verdade o que dixo un dos grandes inspiradores destes textos: como quen bebe auga, precisamos beber soños?

Manuel Lorenzo Baleirón e María Lorenzo Miguéns

                                                         

Fragmentos

 

“Era reparar unha e outra vez na longura dos campos coma colcha de retallos estampados ao sollío, nos apiñados casarellos, entenas de alvarizas nas que nos apertamos para fuxir da morte as humanas xentes.”

 

…..

 

“Acrecentada que se foi vendo a paixón, coma unha bóla de neve a rolar por unha encosta. Aumentaron con ela os calados encontros. Mentres as célibes de Moreira adurmiñaban a soñar confeitos cos que engaramelar a Amir Alfarat, el perseguía ardoras e cardumes con Sofía Costa na barca de cerdeira antes de que saísen ao mar os pescadores, ou camiñaban xuntos polo areal, as luvas pretas nas mans branquísimas, contemplando o paso silencioso dos transatlánticos iluminados na alta noite, descubrindo reflexos novos na grisalla das garzas, recollendo irisadas orellas de mar, coquinas delicadas que mudaban os seus tons ao máis lixeiro contacto coas augas, turritelas  e escalarias caprichosas, caramechas esquecidas, rosáceos caurís que as marés depositaban ao pé dos farallóns vermellos de Mainar.”

 

…..

 

“Rillan ratos nos celeiros do tempo. Aurora recóllese para as cámaras da morte cun sorriso imperceptible no que Uxío non repara. El marcha a se meter na cama para mesturarse, sen sabelo, cos soños de Oriana. Soña cos mesmos reloxos sen agullas, afundidos nas augas verdentas da ría, entre estatuas de brancos desuses áticos que nunca tiña visto, comestos por costras milenarias de arneiróns. Ata que por fin alborece en Moreira un día limpo de nubeiros co arrecendo fresco das primeiras laranxas que se estonan na mañá”.

 

(María Lorenzo Miguéns, Manuel Lorenzo Baleirón, Tonas de laranxa, páxinas 48, 55, 75)