Cavorcos de desacougo. Ficción antipostmoderna

 

Gran tiburón branco

Samuel Solleiro

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 165 páxinas.

 

   Libros como este, escrito por un narrador novo, garanten a continuidade do galego, ao menos como lingua literaria. Estimanzas confirmadas polas dúas publicacións anteriores de Samuel Solleiro, e polo seu desexo de que a literatura de noso non feneza pola súa culpa. Danlle  corpo ao volume cinco relatos esteados na ficción e na recreación de vellos temas da literatura e asemade nunha linguaxe propia da xeracións á que pertence: xente nova que proxecta a súa ollada sobre a vida desde un ton cínico, pesimista, mais non moralizante.

Samuel Solleiro

   Recrea en efecto S. Solleiro materias atemporais da literatura: a cínica infidelidade co guía turístico da muller moza casada cun vello ao que non abandona porque “unha cousa é foder e outra é o amor”; a descuberta da identidade e o medo ao descoñecido, un veciño xudeu co que o protagonista mantén unha relación de antitética amizade; un exercicio de metaficción dunha pseudo escritora -redacta libros mentais imposibles de verbalizar- e entremedias as relacións familiares nunha alucinóxena viaxe a México; o diario terapéutico  dun tipo que forza os límites, vive a crise do noso tempo e a gran mentira dunha relación sexual con dúas mozas. Narrativa que nos mergulla en abismos desacougantes, con remates cegos, subtraídos, erguida cunha técnica narrativa  que se adapta ás circunstanciais de cada personaxe. E un nexo común entre os cinco relatos: todo é ficción, ficción quizais antiposmoderna, como afirma o escritor.

 

(Texto publicado o día 18 de outubro de 2012, no suplemento Faro da Cultura, páxina VI do xornal Faro de Vigo)

Perder a Revolución

Verde oliva

Xavier Alcalá

Editorial Galaxia, Vigo 2012, 412 páxinas.

 

 

  Xavier Alcalá, pai dalgún dos bestsellers da narrativa galega, é un mestre á hora de converter  a intrahistoria en historia, en historias inventadas, mais con bases reais, tiradas de conversas, viaxes ou calquera outra caste de documentación. Mestre así mesmo cando esculca en clave narrativa o intramundo da nosa emigración e afonda no espazo e na memoria do galeguismo transterrado. En Verde oliva X. Alcalá achégase a Cuba, mellor dito á Revolución cubana inventando moi pouco e poñéndose ao lado dos perdedores, tomando partido -son palabras súas- pola xente que estaba contra os irmáns Castro e a tropa castrista. Os perdedores son para X. Alcalá os compañeiros dos castristas que loitaron contra o “batistato”, sen renunciar nunca os principios democráticos.

Xavier Alcalá

   Mais o lector desta longa novela non debe esquecer que o viaxeiro e tamén o narrador acostuma atopar o que busca. E desde o ano 1998 sabemos que para X. Alcalá Cuba é un desleixo total e Fidel é o Supremo (cínico, traidor, sanguinario). Remito a La Habana flash da súa autoría. Con todo non ousaría afirmar -iso debe xulgalo o lector- que X. Alcalá atopa o que busca nesta historia “real” da moza Mariana, filla de galego habanero e dunha crioula , alter ego de Juana Maseda, metida de cheo na revolución política, clasista e racista contra aquel sarxento mulato convertido en ditador que foi Fulgencio Batista. Traballando na clandestinidade e en Sierra Maestra en estraña  conivencia cos militares de Batista que a protexen da policía do sanguinario Ventura e son asemade protexidos por ela, a protagonista participa no triunfo da Revolución e así mesmo nunha grande decepción, pois un golpe interno fixo triunfar finalmente o comunismo. Por iso a novela remata cun “Epílogo necesario” no que Mariana  repróchalle ao “monstro” Fidel as traizóns aos ideais dos revolucionarios que deron a vida pola liberdade da Illa.

   Deste xeito converte X. Alcalá a intrahistiria en historia de intriga, na “historia B” da Revolución cubana, mesturando vivencias individuais e a radiografía social, cedéndolle a voz á protagonista para facer máis crible e vehemente o relato de quen abrazou a causa da Revolución e fica decepcionada “sesenta anos despois de que comezara o que nos uniu”

 

(Texto publicado o día 11 de outubro de 2012 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

Saiban cantos estas cartas viren…

Cadernos Ramón Piñeiro (XXIII): Saiban cantos estas cartas viren Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal (1955-1961)

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 1012, 195 páxinas.

 

   Acaba de ver luz este novo volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, o terceiro deste ano que fai o número XXIII desde que no ano 2003 o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades sacaba á rúa  esta nova colección destinada a recoller certas partes descoñecidas do noso patrimonio cultural: bibliografías, homografías e epistolarios sobre todo.  Tal acontece coa correspondencia que intercambiaron Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal. O volume, que abre as súas páxinas cunha carta con glosa e escollo de Blanco Amor a Álvaro Cunqueiro datada no ano 1949, está contextualizado por unha Introdución de Luís Cochón e un prólogo de César Cunqueiro González Seco. O seu corpo central reproduce unha parte moi significativa da correspondencia nun período temporal de sete anos ( 1955-1961 entre  o escritor mindoniense e o notario vigués.

   Segundo testemuña César Cunqueiro,  a relación de amizade entre Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal naceu nos primeiros anos da década dos cincuenta. Co paso do tempo xurdiría entre eles unha intimidade fraternal, xustamente reflectida neste epistolario. O notario e xurista vigués Alberto Casal e Álvaro Cunqueiro mantiveron en efecto unha longa relación de amizade. Foron dous amigos que formaron parte do que Méndez Ferrín chamou “o cenáculo vigués”. Estas cartas, como digo dan testemuño desa fonda relación entre ambos. Alberto Casal, “protector das artes e das letras”, coa súa xenerosidade e intelixencia foi para Cunqueiro, para a “soidade cunqueiriana”, un báculo providencial inestimable . Asemade, a presenza  de Cunqueiro na vida persoal e familiar do notario e o feito de ser este testemuña activa do nacemento e desenvolvemento da obra literaria cunqueiriana foi o pagamento co que Cunqueiro correspondeu ao xeneroso apoio durante trinta anos.

   Como afirma Luís Cochón, nas cartas cruzadas entre os dous amigos está presente case que toda  a obra de Cunqueiro, “o pasado, o presente e ata o futuro das obras non nacidas”. O volume recolle esta correspondencia, aínda que cun certo desequilibrio: corenta e dúas cartas de Cunqueiro fronte a soamente dezaseis de Alberto Casal, descompensación explicable pola dilixente custodia das primeiras por parte de A. Casal, mentres que a correspondencia recibida por Cunqueiro debe a súa supervivencia non a dilixente conservación por parte do escritor senón aos vaivéns do azar.

Alberto Casal na casa dos Anxos. Foto de Noelia Souto

Poñen cabo ao caderno tres contos da autoría de Álvaro Cunqueiro, recollidos do libro Jordán escondido y otros cuentos (Madrid, 2007) que contén seis contos escritos polos dous amigos co gallo do nacemento dos seus fillos a partir de 1966.

   Oportuna pois a publicación deste volume que deita luz sobre unha fonda relación de amizade, do vivir diario coas súas angueiras, alegrías e preocupacións de dous amigos durante uns anos que fuxiron como “un vuelo de pájaros en un cómaro” (páxina 81). E dá noticia sobre todo do proceso de creación dunha das máis importantes obras da nosa literatura, composta por un escritor de “bolsa pobre”, mais de abondosa e ricaz imaxinación.

A “vinganza” de Prisciliano

Prisciliano e o pricilianismo. Da condena á rehabilitación

Victorino Pérez Prieto (Editor)

Biblos Clube de Lectores, Cesuras (A Coruña), 2012, 126 páxinas.

 

 

   O teólogo, filósofo e ensaísta Victorino Pérez Prieto coordina esta edición do volume Prisciliano e o pricilianismo. Da condena á rehabilitación. A obra, que nos achega Biblos Club de Lectores na súa colección Mandaio, recolle traballos do simposio organizado xuntamente coa Universidade Menéndez Pelayo en xullo de 2010 na vila de Ortigueira co mesmo título do libro que viu luz no pasado verán. Especialistas de indubidable categoría científica estudan e analizan o que, á altura do noso tempo, podemos saber verbo da figura de Prisciliano e da “herexía” por el fundada.

   A actualidade de Prisciliano segue a ser hoxe en día indiscutible. O asceta axustizado en Tréveris  no ano 385 continúa sendo na actualidade un referente sobre todo relixioso, aínda que soamente fose polo seu rexeitamento da unión da Igrexa co Estado imperial e polas súas críticas á corrupción e ao enriquecemento da xerarquía.

   Sobre o “herexe galaico”, nado posiblemente na provincia romana de Gallaecia, aínda que a súa orixe segue a ser incerta, escribe en primeiro lugar Victorino Pérez Prieto (“Que podemos dicir hoxe de Prisciliano”) recollendo materiais importantes dun anterior libro seu, Prisciliano na cultura galega. Un símbolo necesario (2010): orixe, nacemento, formación, reformador, cabeza dunha Igrexa renovadora, persecución (Concilio de Zaragoza), proceso e morte en Tréveris por razóns aparentemente relixiosas, que agochaban porén motivacións políticas e mesmo económicas. Analiza asemade a obra de Prisciliano e a súa inclusión no elenco dos heterodoxos na antigüidade. Tamén a súa rehabilitación a partir do século XVIII.

   Outros especialistas abordan máis polo miúdo algúns dos temas, teses e inquéritos máis importantes tanto da aventura vital e obra de Prisciliano como do seu movemento relixioso. Tal fai María José Bravo, nun  estudo en castelán, sobre o proceso e a morte de Prisciliano. Andrés Olivares Guillem, cun texto igualmente en castelán, aborda o influxo do priscilianismo na alta idade media en movementos relixiosos como os dos tardopricilianistas, o sabelianismo, o adopcionismo, o masarrismo…. Sobre a presenza do priscilianismo na cultura portuguesa, cun texto presentado na lingua irmá, escribe Nuno Ventura. Finalmente Mª Pilar García Negro pon

Prisciliano, pintura sobre papel de Sergio Vázquez

cabo ao volume. Nun texto sobre Prisciliano e o pricilianismo e as mulleres analiza a reutilización do “martir galego”, unha historia máis “á galega” (“onde  poderes esclesiásticos e poderes civís actúan de mans dadas para cadraren a súa represión nas mesmas vítimas”, paxina 113). Analiza asemade  o influxo das teorías e da praxe priscilianista na mellor literatura galega e algúns dos seus grandes temas: telurismo, relativismo moral, anti-dogmatismo, apoteose da natureza, animismo…A “vinganza” de Prisciliano, segundo Pilar García Negro, consúmase con Rosalía de Castro que revive e resucita a Prisciliano.

   Xa que logo, un monllo de ensaios  non só útiles , senón tamén imprecindibles para todos en todas os interesados e interesadas na figura de Prisciliano e no alcance das actuais investigacións verbo desta figura senlleira da historia e da cultura occidental.

Negras historias

Sarou / Louzós

Ramón Caride

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 181 páxinas.

 

 

   Baixo o rótulo dos seus topónimos míticos -Sarou nas Rías Baixas e Louzós na Galicia interior-, retorna Ramón Caride aos andeis das novidades editoriais ofrecéndolle ao lector o máis representativo da súa narrativa breve, relatos amalgamados neste caso por pertenceren á serie negra.

   Nesta escolma de Xerais achéganos en efecto a novela breve Sarou (1997), máis doce relatos recollidos dos non poucos libros de narrativa breve, subxénero no que R. Caride é un verdadeiro mestre, nomeadamente cando se enfronta con narracións de violencia a través de historias profundas e doentes, adobiadas co realismo e a negrura, que asolagan existencias enteiras, tanto nas traxedias da Galicia interior como nos crimes e delitos, igualmente dramáticos, das Rías Baixas.

Ramón Caride

Saliento a singularidade destes relatos porque a escrita “criminal” de R. Caride, ademais de considerables cotas de calidade literaria, supera os parámetros do relato detectivesco, tan frecuentado nos últimos tempos na literatura galega. O decisivo nesta narrativa breve non é a habilidade detectivesca na investigación do delito, senón a axeitada representación no espello literario, de personaxes, ambientes e comportamentos relacionados coa mala vida, así como o retrato crítico da sociedade e a introspección psicolóxica. Negras historias, xa que logo, de escuro e violento realismo e de naufraxios existenciais.

 (Texto publicado o día 27 de setembro no suplemento Faro da Cultura, paxina VII do xornal Faro de Vigo)

A ficción, unha maneira de intervir na realidade

MICRO ENSAIOS LITERARIOS

 

 

   Ricardo Piglia está considerado hoxe en día como un dos escritores indispensables do noso tempo, unha das voces renovadoras da escrita latinoamericana, logo do esgotamento creador dos autores do boom. A publicación en España, nunha relativa breve paréntese temporal de obras súas como Formas breves, Respiración artificial, Nombre falso, Prisión perpetua , La ciudad ausente, Plata quemada o Blanco nocturno sitúano á par de César Aira ou Roberto Bolaño, na fronte renovadora da narrativa escrita en español. Así o confirma por exemplo a súa novela, La ciudad ausente, unha obra de fasquía claramente metaficcional.

   Ricardo Piglia é un dos escritores que creen que a literatura é unha forma de condicionar a realidade, no sentido de que coa ficción se constrúen crenzas, unha das maneiras de intervir na realidade. Pero a literatura tamén nos permite fuxir do real, de todo aquilo que está controlado polos seres humanos e as súas institucións fiscalizadoras. Precisamente La ciudad ausente é herdeira dunha tradición da literatura arxentina que trata non de cómo o real abrolla na ficción, senón de cómo a ficción se manifesta na realidade.

   Fiel á idea de Borges de que a linguaxe é un soño dirixido, Ricardo Piglia tematiza na novela ese intre de intersección  no que a obra literaria di a verdade, finxindo mentir. Xa que logo, o escritor crea personaxes que viaxan por un universo ficcional no que se esvaecen os lindes do tempo, do espazo e mesmo da individualidade. Quen narra en La ciudad ausente é unha maquina, unha máquina pechada nun museo, o único ser que sobrevive para contar a historia. Ela, un organismo complexo, unha sorte de “cyborg” que é pura enerxía, é a que arrinca os acontecementos da memoria viva, é a cantora, a que pode lembrar as vellas voces perdidas. Unha máquina pois reprodutora de relatos, verdadeira ameaza para os poderes establecidos que son recollidos por Junior, un dos protagonistas, e publicados antes de que acontezan os feitos.

   Sobre a novela paira a figura do escritor arxentino Macedonio Fernández e as historias xurdidas sobre os baleiros e incertezas existentes na súa biografía e na relación dos seus escritos. O seu pasado anarquista e utópico,  a súa pescuda dun camiño para superar a morte convértense no alicerce sobre o que se ergue a novela. Conta Borges que Macedonio Fernández abandonaba os seus textos nos locais nos que vivía e, no canto de lles dar forma as súas ideas na escrita, tentaba espallalas a través de longas charlas e conversas, como faría unha máquina que pare relatos, aínda que sexan virtuais. A máquina de Macedonio, que mesmo está na orixe de moitos contos de Borges, funciona daquela como metonimia do acto de narrar. Ela transforma, multiplica e espalla os relatos que produce e reflicte o carácter intertextual da literatura, a evidencia de que calquera texto é portador de moitas pegadas doutras escritas.

Castelao comunista

 

Castelao na Unión Soviética en 1938

Filocomunismo e prosovietismo de Castelao nos anos da Guerra Civil

Xesús Alonso Montero

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 213 páxinas.

 

 

    Ao inxente e polifacético labor de recuperación da nosa memoria e patrimonio cultural nas súas moitas vertentes (social, literaria, política…) que ven realizando desde hai moitos anos Xesús Alonso Montero, engádese arestora este libro sobre o filocomunismo e prosovietismo de Castelao nos anos da Guerra Civil. Non se trata, ao meu ver, dun “libriño” como o cualifica o autor na dedicatoria, senón dun volume importante que recolle  a meirande parte dos testemuños verbo da experiencia na Unión Soviética (anotacións de viaxe, cartas, entrevistas, textos varios) escritos ou relacionados con Castelao que, formando parte dunha delegación española viaxou a distintas cidades de tres repúblicas  da URSS (Leningrado. Moscova, Kiev, Bakú). Porén a publicación de Alonso Montero non só recolle os textos escritos durante a viaxe ou despois do seu regreso, senón tamén unha restra de escritos do líder galeguista, interpretables desde a óptica procomunista, compostos en 1938.

   Foron vinte e seis días de visita  a fábricas, kolkhoses, casas de saúde, teatros… nos que Castelao e os seus acompañantes tiveron a oportunidade de ver unicamente a cara máis positiva do réxime soviético, como tal a acertada articulación do Estado Soviético, que Castelao aplaude de xeito incondicional, carente de calquera espírito crítico, mais, como matiza o autor, Castelao e os seus acompañantes, “viaxaron totalmente alleos” ás terribles purgas de Stalin, que xa se iniciaran con anterioridade a súa viaxe.

   Castelao, como é sabido foi un intelectual católico, nunca militou nun partido proletario (“Yo no soy comunista”, confesoulle a Luís Soto). Con todo, na mesma confesión Castelao admite que na súa  viaxe a URSS adquiriu o convencemento de que alí se estaba xerando unha nova vida que servirá de modelo para os demais pobos do mundo. Unha viaxe, pois, que deixou en Castelao unha fonda pegada, ata o punto de que de que algúns contemporáneo seus como Ramón Suárez Picallo falen de que despois desta viaxe Castelao estaba feito unha “piltrafa política”.

   A fonda e penetrante investigación de Alonso Montero enche ou completa un baleiro non suficientemente iluminado da vida de Castelao. Con esa vontade achégalle ao lector un mollo de textos referentes á viaxe descoñecidos ou deficientemente exhumados, acompañados dun impagable exercicio de presentación e de glosa dos mesmo, contextualizador e definitivamente aclaratorio, baixo a ollada que preside  a investigación: o filocomunismo e o prosovietismo de Castelao durante a Guerra Civil, baseados na  realidade do Estado Soviético que lle foi permitido ver e que, xunto co éxito da exposición dos seus debuxos bélicos realizada e Moscova, levantaron no autor de Sempre en Galiza un fervor pro-soviético que se esvaecerá de vez despois do pacto xermano-soviético de 1939.

Xesús Alonso Montero

Os tres capítulos finais, igualmente contextualizadores verbo das viaxes a URSS durante os anos da Gierra Civil e o seu significado; o seguimento do periplo viaxeiro de Castelao na Unión Soviética; un pormenorizado estudo da posición e evolución de Castelao durante a Guerra Civil e mesmo despois de 1939; e un interesante anexo documental e gráfico completan un libro oportuno e necesario para un cabal coñecemento da personalidade e da biografía de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao.

Oficios do Destino

O destino de Clarescura Lens

Alfonso Álvarez Cáccamo

Biblos Clube de Lectores, Cesuras (A Coruña), 2012, 88 páxinas

 

 

 

Alfonso Álvarez Cáccamo, malia a súa escasa produción editorial nos últimos anos, é unha das referencias destacables da narrativa galega contemporánea. Éo sobre todo porque o escritor vigués é un grande inventor de historias, de mundos máxicos adobiados por unha sorte de linfa satírico-xocosa que o autor controla con mestría, como acreditan novelas da súa autoría como As baleas de Eduardo Reinoso ou O Espírito de Broustenac. A súa creatividade, traducida na particular literariedade do escritor, incorpórase arestora á colección Mandaio da Editorial Biblos.

   E faino cunha novela breve que traslada o lector a comezos do pasado século, logo de que os socrutos invadiran o territorio da República de Inmeria, no que instauran unha feroz ditadura. Aos poucos anos nace nunha aldea perdida entre as montañas unha nena. As estirpes rivais das que procede, inmeriáns e socrutos, que seguen enfrontados, discuten a preeminencia dos apelidos, mais aceptan a solución que elixe o sabio Osurac que tamén elixe o nome de Clarescura, convencido de que tal nome conformrá o Destino: medio boa e medio mala. E o Destino, xaora, comeza a velar pola existencia da meniña, coa particularidade  de que é un ser corpóreo, vive nunha cabana e leva mal a conta da súa idade. Oniso é o seu nome. Axexa tras as fiestras e faise o encontradizo para cumprir a súa encomenda: ser amigo e protector da nena Clarescura. O escritor encoméndalle ademais o papel de ser a voz narrativa, contando os acontecementos en primeira persoa.

Alfonso Álvarez Cáccamo

Con pingas ben dosificadas de humor e ironía e un hábil emprego de abondosos semi-palindromos para caracterizar os personaxes, A. Álvarez Cáccamo mergúllanos nunha entretida trama -o remuíño de acontecementos nos que se desenvolve a existencia de Clarescura Lens- pero sobre todo nun relato no que a tonalidade principal vén marcada polos trebellos do Destino (O Sino) que desenlea a madeixa dos acontecementos, provoca por veces cousas estrañas    ás que avaliamos como casualidades que algunhas veces comportan consecuencias tráxicas e outras son os alicerces da felicidade presente ou futura.

(Texto publicado o día 6 de setembro de 2012 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

Crónica ficcional da resistencia galega contra os franceses

O sabre do francés

Miguel Anxo Fernández

Editorial Galaxia, 2ª edición, Vigo, 2012, 223 páxinas.

 

 

   Aos dez anos de saír á rúa por primeira vez, publica Galaxia unha nova edición de O sabre do francés, un ramallete de relatos que supuxo o debut de Miguel Anxo Fernández na narrativa de ficción. Unha edición revisada e ampliada con dous novos relatos: “A negativa do dragón Émeri Vendermot” e “O sangue dos Cortiñas. Na meirande parte dos relatos de Miguel Anxo Fernández o protagonismo simbólico correspóndella a un sabre -velaí a coherencia do título-, porén o protagonismo real e substancial é a resistencia dos galegos contra as tropas napoleónicas no ano 1809.

   Un sabre, en efecto, cun diamante engastado na empuñadura latrica con todos nós neste  libro de Miguel Anxo Fernández a través do reconto das súas vivencias con distintos donos desde comezos do século XIX. Son as lembranzas dun sabre que pertencera ao xeneral de dragóns Lahoussaye, contendente na campaña de Galicia ás ordes do mariscal Soult.  Aquí o atopamos en moitas das prosas deste libro coas súas acordanzas douscentos anos despois como un ser animado, ateigado de experiencias vitais, disposto a relatarnos a súa azarosa existencia.

   A través das súas memorias sabemos da batalla de Mouretán, onde deran comezo as súas desventuras e rematara  a súa andaina militar. Naquela algarada perdeu o seu amo e foi parar ás mans do abade comandante dunha “alarma”. A partir deste intre empeza a participar, non en batallas de estratexia, senón en celadas e emboscadas, como propiedade de distintos donos: un capitán da gavela do Carballiño que o emprega no mal combate, un ferralleiro que o trata como un refugallo, un señorito carlista extremado, un peón dunha obra que o converte en ferramenta para cortar galleiros, afiar estacas, chimpar cabezas de galiñas… Ata rematar nun museo militar onde fica cun carteliño que non lle fai xustiza os seus orixes, aturando melancólico as miradas cobizosas de ducias de escolares. É o nostálxico currículo do sabre do francés co que rescatamos a convulsiva historia dos nosos dous últimos séculos, convertido no relato central desta escolma de prosas de Miguel Anxo Fernández.

   E xunto a el, outras doce pezas que encaixan á perfección na ficción de formato breve, sérvenlle de acompañamento neste libro de estrutura mais ben pechada, pois todos os relatos de Miguel Anxo Fernández inciden na mesma temática e no mesmo marco argumental: os tráxicos enfrontamentos das partidas galegas contra as tropas napoleónicas na Afrancesada de 1809.

   Penetra pois Miguel Anxo Fernández no espazo dos narradores ao abeiro do relato de fasquía histórica, amalgamando as súas prosas por un nexo de unión: a loita de defensa da terra contra as tropas francesas. Xa que logo, un paso adiante e, ao meu ver ben cimentado, no camiñar da narrativa histórica galega, ese xénero que recrea feitos históricos e adiviña fabulosamente o que  a historia silencia ou esconde. E así como polas novelas de Walter Scott pasa unha boa parte da historia da Inglaterra medieval, por estes trece relatos desfila a crónica da resistencia galega ao exército bonapartista con tanta veracidade como a que se conta nos libros de texto. Mais co engado da invención de personaxes, ambientes e acontecementos que non están acreditados nos anais das crónicas, pero que moi ben puideron ter acontecido.

   Non son pois as narracións do escritor do Carballiño simples exercicios de estilo con nula substancia argumental, senón o traballo ben elaborado dunha voz narrativa sólida, creadora de historias vigorosas. Cómpre pois ollar este presado de relatos como unha desas contadas excepcións capaces de achegar á literatura galega relatos que encerran historias que merecen a pena ser contadas. Narracións de feitos arreguizantes, de crueldades sanguinarias, de carnicerías horrorosas, xunto a actos de piedade,  compaixón e heroicidade sen conto. A acción dos labregos galegos convertidos en desapiadados guerrilleiros, significou para os franceses, nas prosas de M. A. Fernández, unha auténtica baixada aos infernos como nolo amosa o protagonista do conto “O baúl dos adeus”, o xefe do servizo funerario do exército do mariscal Ney, ao facernos ver a barbarie aterradora desde a súa perspectiva de enterrador e notario das despedidas dos aspirantes á morte.

Miguel Anxo Fernández

 Os relatos de O sabre do francés aproxímannos a seres anónimos que nos seus últimos alentos fan vibrar o son doente da gaita como derradeira música de fondo, ao imperio e á forza do amor que nas alboradas de coitelos, non coñecen nacionalidade nin bandos ou ao barbeiro Valentín Doforno que tivo baixo a súa navalla o pescozo de Soult. Historias tenras, rebordantes de épica, creadas por un escritor con boa imaxinación para inventar, que foxe de calquera caste de maniqueísmo e que reflicte o atoleirado fanatismo que por veces gastaban os resistentes, labregos galegos, fronte ao invasor xacobino, encirrados por cregos e abades que no fondo defendían os seus privilexios. O autor sérvese de formas expresivas afíns á linguaxe cinematográfica tanto no dominio dun ritmo áxil á hora de transmitirnos lances vivos e vehementes, como na creación de imaxes de forte contido sensorial para describir sucesos, obxectos, lugares e ambientes humanos.

Esperando o leiteiro

Esperando o leiteiro

Xosé Neira Vilas

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 108 páxinas.

 

 

     O protagonista da última novela de Neira Vilas, Esperando o leiteiro, é un mozo campesiño que nos anos cincuenta do pasado século pretende emigrar a Buenos Aires. Sae da súa casa para coller o “coche de liña”, pero pérdeo e daquela camiña sete kilómetros coa maleta ao lombo para esperar o leiteiro  e viaxar con el ata Santiago a onde espera chegar con tempo para subir ao tren que o leve a Vigo e alí poder embarcar con destino á Arxentina. Sentado na maleta de emigrante e acompañado por unha vendedora de figos e un home que leva o seu fillo ao oculista, cavila e recorda, nun monólogo en segunda persoa, unha práctica narrativa pouco habitual na narrativa de noso. Así dá comezo Esperando o leiteiro, a novanovela de Neira Vilas na que volve deitar unha ollada sobre a emigración e retrata asemade con verosimilitude  a realidade social e política do país naqueles anos de miseria.

   A novela é  a radiografía dun universo hoxe desaparecido, o da aldea coas súas prácticas e vezos, os seus traballos e abafos, a súa fala, presentada dun xeito en boa medida experimental: un

Xosé Neira Vilas

monólogo sen interrupcións, sen capítulos nin puntos aparte, porque, así o xustifica o escritor, o pensamento non ten capítulos, flúe como un regueiro e, mentres o protagonista cavila temeroso de que non chegue a tempo o leiteiro, calquera asociación de imaxes ou ideas sérvelle de motivo para rebobinar a súa existencia, despedirse do mundo miserento que o acollera ata entón e proxectar a súa imaxinación, inquedanzas ou esperanzas sobre Buenos Aires, fronte á rachadura da emigración, ao abandono da vida familiar nos días da infancia e tamén á miseria material e moral da posguerra. Amalgama Neira Vilas anécdotas e circunstancias autobiográficas ou históricas (o primeiro baile, a confesión por escrito, a explotación do volframio, os traballos agrícolas, a violencia de fondo sobre todo contra as mulleres…) cun amplo material ficcional, servíndose axeitadamente do humor, como o mellor aliado para retratar un universo ateigado á vez de miseria e de soños, descrito cunha lingua sinxela e accesible. Con esta novela, Neira Vilas segue profundando literariamente no feito migratorio que tan ben coñece por ter sido el mesmo testemuña do mesmo durante moitos anos.

(Texto publicado o día 24 de agosto de 2012 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal pinchar aquí)