Detectives literarios

Deus xogando aos dados

Fernando Méndez

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela 2011, 289 páxinas.

   Deus xogando aos dados é, na miña estima, unha boa novela negra, un aceptable relato do xénero detectivesco, mais cun mal comezo. Entre os seus ingredientes atopamos entretemento, enredo, lectura fácil e amable, narratividade (conta historias, quizais demasiadas), misterio, suspense, altas doses de imaxinación, boa documentación, descubrimento de ambientes social e politicamente marxinais, violencia, situacións límites e, por suposto, esa dialéctica orde/desorde propia da novela negra canónica. Con estas bondades no seu haber, artella a súa primeira peza narrativa Fernado Méndez, Deus xogando aos dados, gañadora do Premio Risco de Creación Literaria 2010. O escritor, experto en xornalismo de investigación, é autor, entre outros, do libro Historia dun crime. O caso do metílico.

   Mais, como dicía, o comezo da novela é deses que convidan a ausentarnos da súa lectura. Catro escritores de renome mundial, proscritos ou sometidos  a chantaxe nos seus respectivos países, chegan a Ourense convidados polo alcalde e a corporación municipal para pasar unha tempada afastados das presións mediáticas e políticas e escribir un libro sobre a cidade e as súas xentes. Pero sen eles pretendelo, vense mergullados no centro do furacán entre dúas organizacións rivais, o grupo nazi, Xuramento da Esvástica e o Clan da Liberdade, de ideoloxía contraria pero que emprega os mesmos métodos. Os dous grupos loitan polo control do tráfico de droga en Europa. Un dos escritores, Lans Morthimer, aluga un coche e diríxese a un cemiterio  ao encontro con alguén que representa o Clan da Liberdade, que lle conta que un sacerdote leva vinte anos desaparecido. Hai fundadas sospeitas de que a organización fascista o ten secuestrado. Pretenden que todo o mundo recoñeza os excesos nazis de hoxe en día, que os escritores atopen o cura desaparecido e, deste xeito, acabar co grupo nazi que controla o tráfico de cocaína.

   Durante a Segunda Guerra Mundial – esta é sen dúbida a idea eixo da novela – cargamentos incontrolados de lingotes de ouro que os nazis extraeran das moas e dedos dos xudeus, viaxaron con destino a España. Boa parte dese ouro chegou ás mans do grupo nazi a principios dos anos setenta e, xa que logo, co diñeiro obtido puideron controlar o negocio da droga. A partir de aquí comeza propiamente a acción, o xogo detectivesco levado a cabo polos catro escritores. Porén, non entendo a que vén unha manchea de consideracións alleas á trama (reflexións sobre o oficio de escritor, sobre o fundamentalismo) que inzan as cincuenta primeiras páxinas e outras (a situacións dos presos, os antecedentes de personaxes absolutamente secundarios como é caso do preso Arximiro) que abrollan con frecuencia ao longo do texto e que non favorecen a súa lectura.

Fernando Méndez

   Con todo, coido que Fernando Méndez soubo tirar bo xogo do inverosímil labor detectivesco dos catro escritores, que deciden colaborar co Clan da Liberdade e de paso chegar ata os que manexan o negocio da droga e descubrir o paradoiro do cura con moitas influencias na curia madrileña e do que sospeitan que está vencellado ao asunto da chegada do ouro nazi. A investigación é o elemento estruturador de todo o relato. Os detectives literarios non son “maquinas de pensar”, supercerebros, como o irritante Nero Wolf que nunca visita o lugar do crime, senón que se queda na casa e dá inescusablemente coa solución correcta. Trátase, ao contrario, dunha novela itinerante con viaxes constantes entre Galicia e Madrid e conexión e contactos con outras cidades europeas. Na mesma non predomina con exclusividade, a resolución do enigma (o Whodunit). Un retrato crítico da sociedade española ( un pais moi corrupto con diversas mafias infiltradas nas institucións do estado) situase en primeiro plano, relegando a resolución do enigma a outro máis secundario.

   Xa que logo, o narrador mantén o misterio, aínda que a súa importancia queda desprazada pola temática política, social e a especulación psicolóxica. Historia pois de avolto detectivesco, con moitas doses de radiografía e crítica social. O pinchacarneiro do desenlace, sorprendente, inesperado e pouco menos que inverosímil, malia a empatía que sentimos por estes detectives literarios e os éxitos da súa investigación, confirma, máis unha vez,  a ortodoxia canónica desta novela de Fernando Méndez, consonte co esquema que rexe no xénero desde que Edgar Alllan Poe creara o detective Auguste Dupin: orde/desorde/orde restaurado.